Metodologia

Metodologia zajmuje się metodami stosowanymi przy formułowaniu twierdzeń i teorii naukowych. Znajomość met. Ma dwa konteksty- odkrycia i uzasadnienia. Pomaga badaczowi w odkrywaniu oraz uzasadnieniu twierdzeń. Met. obejmuje sposoby przygotowania i prowadzenia badań naukowych oraz opracowywania ich wyników, budowy systemów naukowych oraz utrwalania ich osiągnięć.
Metodologia badań naukowych dzieli się na ogólną i szczegółową.
1. Metodologia ogólna – zajmuje się zagadnieniami i prawidłowościami rządzącymi procesem poznawczym, które są wspólne dla wszystkich nauk (np. klasyfikowanie, definiowanie pojęć, wnioskowanie, wyjaśnianie itp.).
2. Metodologia szczegółowa – dotyczy konkretnej dyscypliny naukowej i zajmuje się charakterystycznymi dla danej dyscypliny procedurami poznawczymi (np. planowanie eksperymentów społecznych w socjologii, budowanie testów na inteligencję w psychologii czy kwerenda archiwalna w naukach historycznych).
3. Metoda (gr. methodos – droga, sposób badania) – systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w określonej kolejności.

Dotyczy nauk tzw. formalnych i empirycznych (o nich pisałam już wcześniej). Ale dodatkowo:
 Nauki formalne (inaczej: aprioryczne, racjonalne, dedukcyjne, matematyczne) – takie, które są pozbawione wszelkiej komponenty treściowej, „puste” w tym sensie, że nie opisują świata, lecz dostarczają jedynie ścisłych form tego opisu. Obejmują podstawowe działy logiki i matematyki.
  Nauki empiryczne (inaczej: indukcyjne, realne, aposterioryczne) – takie, w których główną podstawą twierdzeń są zdania bezpośrednio oparte na doświadczeniu, uzasadnione również metodą indukcji, np. fizyka, biologia, socjologia.

Metodologia to nauka o nauce. Jest to metanauka, zajmuje się problemem uzasadniania.
Przedrostek meta oznacza coś ponad, poza. Meta + hodos znaczy podążanie wzdłuż drogi. Methodos +logos= badanie+słowo
Warunki naukowości:
Nauka ma charakter intersubiektywny- czyli miedzypomiotowy , musi być intersubiektywnie sprawdzalna= kontrolowana
Drugą cechą jest komunikowalność, czyli daje się przekazać

Zasada intersubiektywnej komunikowalności i zasada intersubiektywnej sprawdzalności wyników badań
Ajdukiewicz :
Intersubiektywna komunikowalność polega na tym, że treść przekonania racjonalnego daje się bez reszty przekazać za pomocą zwyczajnych środków językowych (ewentualnie wzbogaconych o specjalistyczną terminologię)

Intersubiektywna sprawdzalność – że każdy, kto podejrzewa, iż dane przekonanie jest nietrafne, może je sprawdzić (ewentualnie z zastrzeżeniem: o ile posiada ku temu niezbędne kwalifikacje).

Istnieje kryterium demarkacji, które pozwala oddzielić to co naukowe od tego co jest nienaukowe.
Ponadto: naukowe jest to co można obalić, trzeba wiedziec jak tego dokonać, np. okultyzm jest nie do obalenia wiec nie jest naukowy.

Nauki dzielą się na
—- formalne (matematyka logika)
wnioski są zawarte w aksjomatach
tu ważna jest dedukcja
-przedmioty idealne,uzasadniane w obrębie umysłu (racjonalizm metodologiczny)

—nauki empiryczne (nauki przyrodnicze i społeczne)
operacja: indukcja
-są uzasadniane doświadczalnie-empirycznie, w rzeczywistości zewnętrznej(empiryzm metodologiczny)

ze względu na przedmiot :
idealne (w naukach formalnych)
realne (n.empiryczne)
ale tego nie rozwine bo nie wiem, wiąże się to w tajemniczy sposób z tym wyżej
indukcjonizm:
metoda oparta na dochodzeniu do wniosków, wychodząc od szczegółu do ogółu
niektóre=> wszystkie
zasady:
a)wielka ilość obserwacji
b) obserwacje w różnych warunkach
c) poszczególne obserwacje nie mogą przeczyc uogólnieniu
Fakty=> prawa

Natomiast dedukcjonizm to wnioskowanie od ogółu do szczegółu , to swoiste przewidywanie, wyjaśnianie, wychodzimy od praw i teorii, w naukach formalnych

10. Maxa Webbera „rozumiejąca” teoria nauk społecznych. Rola wartości. Racjonalność instrumentalna. Typy idealne.
Metodologia społeczna;
rzeczywistość jest nieskończona w sensie:
ekstensywnym – wiele zostało do poznania
intensywnym – nie da się ująć wszystkiego, ilość cech i związków przyczynowych jest również nieskończona
poznanie polegające na odbiciu rzeczywistości nie jest możliwe
podmiot poznania – musi z nieskończonej ilości badań dokonać wyboru, aktywność podmiotu

Dwa sposoby porządkowania rzeczywistości
1. postępowanie nomotetyczne- koncentruje się na tym co powtarzalne(nauki przyrod.)
2. postępowanie idiograficzne – ważne to co wyjątkowe, niepowtarzalne(nauki historyczne)
Rzeczywistość nie jest ani przyrodą ani kulturą- potem to ustala
To co odróżnia przyrodę od kultury, wartości
Rzeczywistość empiryczna staje się kulturą jeśli wiążemy ją z wartościami. Już w sformułowaniu zagadnienia widoczne są wartości, człowiek im się nie wymknie.
Dystans między rzecz. Badania a jej konceptualizacją jest nieskończony
Wartości –sposób sformułowania, wybrania kierunku badania, dystans między rzeczywistością badania a jej konceptualizacją

Racjonalność instrumentalną ludzkich zachowań to taka ich organizacja, gdzie o wyborze środków, dyrektyw i strategii działania decydują względy skuteczności. Organizuje się środki działania wg kryterium skutecznej kontroli rzeczywistości. Racjonalny w tym rozumieniu jest ten, kto wybiera najskuteczniejsze środki lub strategie realizacji założonych celów.
Webber mówi o „racjonalizacji kultury zachodniej” to racjonalność instrumentalna:
Stosunek między środkami do celu a wybranym celem; racjonalne jest to jeśli ktoś efektywnie realizuje swoje cele, nie wartościuje się celu, liczą się środki; racjonalne-dążenie owocne do celu

4 typy zachowań(1i2)/działań społecznych(3i4)
1. tradycjonalne – wg norm zwyczajowych, tradycji
2. efektywne(emocjonalne)
3. dz. Racjonalno- aksjologiczne (realizują najwyższe wartości, powołanie religijne, honor)
4. racjonalno-celowe (najwyższy poziom; postawiony cel i skonstruowany plan, świadomość konsekwencji)
Wg niego kultura zachodnia dąży do tego, przesiąknięta racjonalnością , nacisk na podmiotowość

etapy postępowania badawczego
1. wyodrębnienie przedmiotu gadania z rzeczywistości(wartościowanie)
2. dyskusja aksjologiczna; rekonstrukcja struktury aksjologicznej celu badawczego i działania( środki i cele)
3. ustalenie środków do celu(działalność podmiotu poznającego; formułowanie typu idealnego- konstrukt czysto logiczny, racjonalny przykład: państwo idealne

Typ idealny według Maxa Webera jest to pewien abstrakcyjny model skladający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci nie wystepujący w rzeczywistości. Koncepcja typu idealnego miała pozwalać na porównywanie ze sobą różnych zjawisk społecznych względem owych abstrakcyjnych form, np. konretnej formy władzy do typu panowania
Hermeneutyka (gr. hermeneutikos = dotyczący objaśniania) służy sztuce rozumienia i interpretacji wytworów kulturowych, do których zaliczamy język, słowo i tekst – jako wypowiedzi zarówno mówionej jak i pisanej (wszystkie ludzkie doświadczenia mają językowy charakter). Następuje tutaj odrzucenie empiryzmu (hermeneutyka stoi w opozycji do pozytywizmu), fundamentalnym problemem jest rozumienie, dokonujące się przede wszystkim przez interpretację. Czynności interpretacyjne i rozumienie wzajemnie się splatają, a więc proces hermeneutyczny nie ma ani początku ani końca. Proces rozumienia ma kolisty charakter. Aby można było zrozumieć dany tekst, trzeba rozumieć jego poszczególne, składowe słowa, a więc niezbędne jest tutaj przedrozumienie; poszczególne zdania zyskują swój sens dopiero w kontekście całego tekst. Hermeneutyka stała się głównym składnikiem ontologicznej struktury rozumienia jako takiego.
Kierunek filozoficzny hermeneutyki rozwinął się w pełni u W. Diltheya w czasie okresu przełomu antypozytywistycznego( przejawiał się on w zakwestionowaniu metodologii badań nauk pozytywistycznych oraz zachwianiu pewności wyrosłych z owych nauk).W XX wieku hermeneutyka filozoficzna rozwijał a się głównie dzięki M. Heidegger’owi, H.G. Gadamer’owi czy też P.Ricour’owi.
Hermeneutyka filozoficzna dotyczy przede wszystkim kondycji człowieka i jego pozycji w świecie, ukierunkowana jest na rozumienie, które jest :
podstawowym sposobem bycia człowiekiem
przyswajaniem obcych form, które zastajemy
jest ogólnym i uniwersalnym procesem
realizuje się ono w języku
ma charakter przesądowy =>przesąd jest warunkiem poznania
prze(d)sąd – jest pierwotnym, intuicyjnym faktem, poprzedzającym właściwe poznanie dyskursywne
przedrozumienie, prerozumienie – znaczenie takie samo jak przedsądu. Przedrozumienie stanowi przede wszystkim punkt wyjścia całego procesu rozumienia, warunkując możliwość dokonania wykładni, a tym samym osiągnięcie rozumienia końcowego. Jest to pewne ustalenie pierwotne, coś, co dane jest interpretatorowi wprost, intuicyjnie, a co można by przyrównywać do wstępnego oświecenia, od którego wszystko się zaczyna. Nie istnieje poznanie, które byłoby wolne od przedrozumienia. Jest ono pozytywnym warunkiem możliwości poznania i działania.

Hermeneutyka ma charakter:
historyczny
refleksyjny => za przedmiot badań przyjmuje język symbolu religijnego. Język symbolu jest językiem pierwotnym
krytyczny
Na pojęcie doświadczenia hermeneutycznego składają się trzy elementy:
tekst – w nim zawarte muszą być struktury symboliczne;
interpretacja – akt wspólnoty interpretującej;
tradycja – leży zawsze u podstaw procesu rozumienia; poznać tradycję to uchwycić pytania lezące u jej podstaw
Historyczny wymiar rozumienia
Każde rozumienie winno mieć charakter dziejowy, czyli musi być osadzone w pewnym kontekście historycznym. Za sprawą filozofii hermeneutycznej dochodzi do powstania semantyki historycznej. Ta dziedzina zajmuje się analizą genezy pewnych znaczeń, rolą tradycji historycznej w procesie powstawania określonych pojęć. W koncepcji Gadamera historyczność jest elementem doświadczenia hermeneutycznego.
Dla Ricoeura metoda historyczno – krytyczna jest metodą podstawową hermeneutyki refleksyjnej.
Idea koła hermeneutycznego
Reguła koła hermeneutycznego głosi, że poznanie ma kolisty przebieg. Całość winna być rozumiana na podstawie części szczegółowych i odwrotnie, o szczegółach wnosimy na podstawie całości. W procesie hermeneutycznej wykładni pewne momenty wciąż powracają, warunkując właściwe i pełne zrozumienie przedmiotu interpretowanego.

Prawda w hermeneutyce jest egalitarna; staje się.
Rozróżnia się 2 typy wiedzy:
1. Sophia => wiedza teoretyczna, płynąca z zewnątrz, nabyta ; mądrość
2. Phronesis =>wiedza praktyczna, zdroworozsądkowa; relacje tego co szczegółowe do tego co ogólne; rozsądek

6. Wilhelm Dilthay – wyjaśnianie i rozumienie.
W. Dilthay (1833 – 1911) w filozofii historii funkcjonuje gównie jako istotny przedstawiciel antypozytywistycznej kampanii prowadzonej w drugiej połowie XIX wieku pod hasłem przywrócenia naukom humanistycznym ich godności, samoistności i priorytetu.

W ramach swej kampanii dokonał rozróżnienia nauk na :
nauki o duchu ( nauki humanistyczne)
 nauki przyrodnicze
Jego zdaniem w humanistyce uprawnione są oprócz sądów o faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. Podstawową jednak różnicą między tymi rodzajami nauk jest ich cel:
 nauki przyrodnicze dążą do poznania zjawisk;
nauki humanistyczne – do ich rozumienia (czyli przeżywania).

Oba typy nauk różnią się pod względem przedmiotu jak i celów nie ma zatem mowy o wspólnej metodologii. Według Diltheya przedmiot badany należy ujmować od wewnątrz przez jego zrozumienie, doznanie, przeżycie. Rozumienie polega na akcie współodczuwającego przeniknięcia w każdą postać życia. Akt ten jest możliwy dzięki przeżyciu danemu w doświadczeniu własnego życia duchowego.
Humanistyka powinna unikać schematów, natomiast trzymać się życia

Wilhelm Dilthey definiuje je tak: „Rozumieniem nazywamy proces, w którym na podstawie zmysłowo danych przejawów życia psychicznego osiągamy poznanie”, druga definicja: „Proces, w którym na podstawie znaków z zewnątrz dostarczanych przez zmysły poznajemy sferę wewnętrzną, nazywamy rozumieniem”

(Złote myśli z wykładów – więc nie ręczę za nie, piszę wszystko co tam zanotowałam)
-wprowadził rozróżnienie na wyjaśnianie i rozumienie,
-ontologia –nauka o bycie; epistemologia- nauka o poznaniu
-naturze odpowiadają metody naturalistyczne: wyjaśnianie, wychwytywanie prawidłowości
-rozumienie wg niego właściwa metoda dla nauk o duchu
– Celem nauk przyrodniczych jest wyjaśnianie, tj. wskazywanie na ogólne zasady lub prawa. Celem nauk humanistycznych jest rozumienie.
Dilthaya + F. Schleiermachera uważa sie za hermeneutyków: jest możliwe rozumienie nauk o duchu
-wg niego poznanie odbywa się za pomocą jego wytworów, poznanie poprzez czynniki zewnętrzne ( poznanie kogoś –poprzez przejawy jego)
-Dilthay odmawia wartości introspekcji
-metody ilościowe- da się zmierzyć, testy, wskaźniki (poznanie wyjaśniające)
-metody jakościowe- angażuję siebie, odwołuję się do samoświadomości (poznanie rozumiejące)

-szkoła historyczna; wszystko jest zmienne
-szkoła heglowska; rzeczywistość społeczna jest ważniejsza, wg nich teza i antyteza nie zerują się ale tworzą kolejną tezę, synteza nie jest wynikiem tezy i antytezy
Dilthay mówi, że musi być to co jednostkowe ale i to co ogólne-łączy to

Semiotyczna teoria mitu Rolanda Barthesa
Francuski badacz po lekturze de Saussure’a zajął się krytyką ideologiczną języka kultury masowej, zajmowała go problematyka ideologicznego utrwalania się znaczeń, narzucanie określonych znaczeń przez kulturę masową, a także propagandę. W pracy pt Mitologie opisywał kulturę francuską przez pryzmat specyficznych procesów przemian o charakterze semantycznym, które doprowadziły do ukształtowania się nowego języka mitycznego. Wyrażał przekonanie o istnieniu ukrytych językowych mechanizmów wytwarzania kultury, odsłaniał semiotyczne mechanizmy powstawania nowych mitologii.
Główne tezy:
1. mitem może stać się wszystko, kiedy zostanie wypowiedziane lub opowiedziane w określonych okolicznościach
2. mit ma charakter historyczny – jest mową wybraną przez historię
3. mitu nie określa przedmiot jego przekazu, ale sposób w jaki ów przedmiot zostaje wypowiedziany
4. mowa mityczna posługuje się wieloma tworzywami (językiem naturalnym, obrazem, fotografią), dlatego właśnie mitem powinna się zajmować nauka ogólniejsza od lingwistyki czyli semiologia.

Uznał mit za „wtórny system semiologiczny”, który tworzył się na podstawie już wcześniej istniejących łańcuchów znakowych. Określał mit jako język „drugiego stopnia”. Mit nie oznacza tutaj nieprawdziwej historii, tylko skomplikowane konstrukty tłumaczące i naturalizujące w danych kulturach pewne aspekty rzeczywistości np. mit kobiety- opiekunki ogniska domowego. „Mit jest słowem” – tzn. pewnego rodzaju językiem, ale jest to język pasożytniczy a nawet skradziony, który żyje dzięki zawłaszczeniu znaków języka wobec niego pierwotnego. Wytwarzanie wtórnych znaczeń dla Barthesa było procesem bardzo niebezpiecznym, bo ukrytym i stwarzającym pozory naturalności: odbiorca nie jest w stanie odkryć mechanizmów wytwarzania tych znaczeń i przyjmuje je calkowiecie za oczywiste. Nowe mity były więc mi(s)tyfikacjami i manipulacjami obliczonymi na łatwowierność odbiorcy – dotyczyło to zarówno propagandy politycznej jak i reklamy, mediów czy funkcjonowania mody.

Mit jako słowo skradzione – funkcjonuje na bazie języka naturalnego i go wypacza, potem oddaje jego fałszywe znaczenie.

1. Po co badaczowi świadomość metodologiczna
aby wyodrębnić przedmiot badania z rzeczywistości
ustalić to co istotne i drugorzędne
ustalić zakres poszukiwania przyczyn
ustalić związki z innymi elementami rzeczywistości kulturowej
2. Dedukcja i indukcja – jak działają i do jakich nauk się odnoszą
Dedukcja to rodzaj rozumowania logicznego, którego istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. Rozumowanie dedukcyjne odnosi się do nauk dedukcyjnych.
Indukcja typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie „od szczegółu do ogółu”. Rozumowanie indukcyjne odnosi się do nauk empirycznych.
3. Wyznaczniki światopoglądu pozytywistycznego.
reguła fenomenologiczna – ograniczanie się do badania zjawisk, stwierdzanie braku realnej różnicy między zjawiskiem, a istotą;
reguła nominalizmu – bada się jedynie przedmioty; zjawiska konkretne;
reguła zaprzeczająca wartości poznawczej sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych.
Reguła wyrażająca się w wierze w zasadniczą jedność wiedzy ludzkiej.
4. Weryfikacja i falsyfikacja
falsyfikacja to procedura potrzebna do obalenia teorii. Twórca Karol Popper
weryfikacja to procedura sprawdzania prawdziwości danego zdania
5. Nauki nomotetyczne i idiograficzne
nauki nomotetyczne – ustalają prawa ogólne
nauki idiograficzne – zajmują się tym co wyjątkowe
Podział nauk wg W. Wildenbalda i H. Rickerta
6. Fakt jest generatorem problemów i weryfikatorem rozwiązań – na podstawie faktu, możemy postawić pytanie, wyodrębnić przedmiot badawczy. Fakt jest także rozwiązaniem postawionego pytania, przedmiotu badania
7. Wyjaśnianie kontra rozumienie – jaki jest senswprowadzonej opozycji i kto jest jej autorem
Celem nauk przyrodniczych jest wyjaśnianie, tj. wskazywanie na ogólne zasady lub prawa. Celem nauk humanistycznych jest rozumienie. Opozycja wprowadzona przez Diltheya – wskazał na odmienność nauk przyrodniczych od humanistycznych
Historyzm kontra uniwersalizm
8. Podejście historyczne – szuka w badanych przedmiotach rzeczy wyjątkowych, niepowtarzalnych, na tej zasadzie działają nauki idiograficzne.
Uniwersalizm – szukanie prawdopodobieństw, powtarzalności, ogólnych praw, na tej zasadzie działają nauki nomotetyczne.
Rozróżnienie takie stosował min Weber
9. Strukturalistyczne podejście do nauki i kultury:
W. Dilthey – struktura psychiczna
K. Koffka i M. Wertheimer – psychologia postaci
Z. Freud – struktura nieświadomości
R. Ingarden – „warstwowa” koncepcja dzieła literackiego
G. Lukács – strukturalna interpretacja procesu historycznego
10. Czy możliwe jest poznanie bezzałożeniowe – wskaż i opisz alternatywne podejścia metodologiczne
Poznanie bezzałożeniowe nie jest możliwe – aby coś poznać trzeba wcześniej o tym coś wiedzieć. Do bezzałożeniowości nawołuje fenomenologia
11. Zasada dialektyczności u Bachtina:
Życie polega na nawiązywaniu dialogu – bez dialogu nie ma życia
11.Fenomenologia – opozycja do hermeneutyki, odrzucenie założeń, teori, aby przyjrzeć się światu tak jak on się jawi.
12. Autor semiotycznej analizy mitu i na czym polega.
Autorem semiotycznej analizy mitu jest Roland Barthes. Mit jako słowo skradzione – funkcjonuje na bazie języka naturalnego i go wypacza potem oddaje jego fałszywe znaczenie