3.Starożytny spór o nazwę: zasada physei i thesei; analogiści i anomaliści; spory o genezę języka [koncepcje glottogoniczne]; spór naturalistów i konwencjonalistów; stanowisko Arystotelesa i jego podział wyrazów.
Językoznawstwo greckie
Heraklit z Efezu – problem stosunku wyrazów do rzeczy, antymonie zachodzące między językiem a rzeczywistością = binarny model języka
V w. p. n. e
1). Stosunek naturalny (physei)
– wyraz = konieczna reakcja natury ludzkiej na doznane uczucia i wrażenia zmysłowe (Heraklit)
Pitagoras za czynnik istotny w rzeczywistości uważał stosunki ilościowe i liczby
2).stosunek konwencjonalny (thesei)
– nie istnieje konieczny związek pomiędzy formą wyrazu a oznaczaną przez niego rzeczą (Demokryt z Abdery)
– przypadek przydzielił danej rzeczy tę właśnie nazwę, a konwencja zawarta między członkami społeczeństwa ustaliła go w tym znaczeniu
Epikur – próba pogodzenia sporu naturalizmu z konwencjonalizmem (stanowisko odosobnione). Ostatecznie zwyciężyła w starożytności teoria konwencjonalna
Teoria rozwoju języka = okres naturalny i konwencjonalny (aspekt diachroniczny)
a). poszczególne wyrazy powstały drogą spontanicznych reakcji
b). dla uniknięcia wieloznaczności ustalono w obrębie każdego plenienia konwencjonalne znaczenia poszczególnych wyrazów, ponadto wprowadzono nazwy dla pojęć abstrakcyjnych, które istnieją jedynie w naszej świadomości
Stanowisko Arystotelesa
A. dokonał zasadniczego zwrotu w dyskusji. Jego zdaniem między językiem a rzeczywistością pośredniczy człowiek i jego myślenie. Zastąpił dwudzielny model „język – rzeczywistość” trójdzielnym modelem „język – myślenie – rzeczywistość”. Schemat :
rzeczywistość myślenie
\ /
logika
|
języka
Założenie: język jest zgodny z myśleniem, kwestia uzgodnienia języka z rzeczywistością (powstanie logiki z gramatyką).
Model języka u A. obejmował: fonetykę, składnię, etymologię(leksykologię) i stylistykę.
Język składa się z niepodzielnych jednostek, jednostek dźwiękowych pozbawionych znaczeń, ale zdolnych do tworzenia szeregów znaczących (wyrazów, zdania). Element prymarny (stoikheion) – odpowiednik dzisiejszego fonemu.
Zarodek koncepcji systemu fonologicznego (Platon, Arystoteles). Nie można pojąć mowy ludzkiej bez rozróżnienia określonej ilości odrębnych elementów prymarnych w nieskończenie podzielnym potoku dźwiękowym, wytwarzanym przez głos ludzki.
Podział wyrazów: Arystoteles rozróżnił 3 części mowy:
istotne (znaczeniowe) nomen i verbum, oraz nieistotne (formalne) spójnik.
Stworzył pierwsze definicje i kategorie fleksyjne ( byt, ilość, jakość, stosunek, miejsce, czas, czynność, doznawanie, stan, położenie).
Znaczenie stylistyki – „co i jak się mówi”.
Językoznawstwo materiałowe rozwijało się równolegle do językoznawstwa teoretycznego – obserwacje empiryczne, które dotyczyły poszczególnych faktów i zjawisk językowych. (sofiści, Arystoteles)
Epoka Hellenistyczna – właściwy rozwój językoznawstwa materiałowego- potrzeba badania minionej przeszłości, dwa główne ośrodki:
1) Aleksandria (analogiści)
– wydanie tekstów klasyków greckich (kryterium analogii) = poszukiwanie reguł
2) Pergamon (anomaliści)
– wielopostaciowy charakter języka (kryterium anomalii) = poszukiwanie wyjątków
– badanie języka w ramach szeroko pojętej logiki= szkoła stoicka (Ateny, Rodos, Pergamon)
Analogiści – w języku panuje regularność, która wynika z zupełnej zgodności między kategoriami logicznymi i gramatycznymi. Język – system stosunków proporcjonalnych (zarodek nowoczesnej koncepcji systemu języka)
Animaliści – w języku włada dowolność, a kategorie gramatyczne w wielu wypadkach odbiegają od logicznych. Krytykowali zbyt uproszczoną koncepcję języka jako systemy (analogiści)
Polemika
-kategoriom pojęciowym odpowiadają zawsze te same końcówki wyrazów (analogiści)
– zwalczanie tego poglądu poprzez wskazywanie na wyjątki (anomaliści)
– określenie klas wyrazów, w których dane końcówki są wykładnikami danych kategorii (anal.)
– ustalenie typów odmian imion i czasowników (anal.)
W terminologii matematycznej analogia to proporcjonalność, zaś anomalia to nierówność.
